Nadenken over uw nalatenschap is niet verplicht: de wet regelt alles tot op de laatste cent. Wilt u zelf het laatste woord hebben, dan is een testament nodig.

Erfrecht volgens de wet

Bij een echtpaar met kinderen erven de achterblijvende partner en de kinderen ieder een gelijk deel. Voorheen konden kinderen hun erfdeel al komen ophalen zodra een van beiden was overleden. Met ingang van 2003 is het erfrecht zo veranderd dat de langstlevende partner van een echtpaar ongestoord kan voortleven. Dat betekent dat hij of zij alle goederen krijgt toebedeeld en ook nog geen geld hoeft af te staan aan de kinderen. De kinderen krijgen slechts een vordering in geld, die zij pas kunnen opeisen wanneer ook de langstlevende is overleden.
De langstlevende partner krijgt dus in feite de beschikking over de hele erfenis. Daar staat tegenover dat de langstlevende wel het successierecht – de belasting die verschuldigd is over een erfenis – namens de kinderen moet betalen. Dit successierecht gaat af van de erfdelen voor de kinderen.

Is er geen huwelijkspartner, dan erven de kinderen ieder een gelijk deel van de erfenis. Is een kind al overleden, dan gaat het erfdeel naar zijn of haar kinderen. Zijn er kinderen noch kleinkinderen, dan komt de volgende groep erfgenamen aan de beurt: de ouders, (half)broers en (half)zussen van de overledene. Wanneer die er ook niet zijn, komen ooms, tantes, neven en nichten aan bod. De hele stamboom wordt afgezocht naar rechthebbende erfgenamen. Mensen met wie u misschien niet of nauwelijks contact hebt, laat staan een warme familieband. Is er geen bloedverwant te vinden, dan gaat de erfenis naar de staat. Voor mensen zonder nabije familie is het daarom verstandig tijdig na te denken aan wie ze hun bezit willen nalaten.

Wanneer hebt u een testament nodig?

Het wettelijk erfrecht zorgt alleen goed voor een doorsnee gezin zonder echtscheidingen en stiefkinderen. U kunt de toekomst van uw geld in eigen hand nemen met een testament. Enkele mogelijkheden:

• Samenwoonpartner laten erven
  Samenwoonpartners komen niet voor in het erfrecht. Woont u samen en wilt u uw partner benoemen tot erfgenaam, dan hebt u een testament nodig.
• Kinderen uit verschillende huwelijken
  Een testament is ook aan te raden als u hertrouwd bent en kinderen hebt uit beide huwelijken. Met een testament kunt u alle kinderen gelijke rechten geven of juist verschillend behandelen, al naar gelang uw wensen.
• Stiefkinderen laten erven
  De kinderen van een nieuwe partner erven alleen als hun stiefvader of -moeder hen in zijn of haar testament benoemt. U kunt bijvoorbeeld vastleggen dat ze dezelfde rechten hebben als eigen kinderen.
• Kind onterven
  Wilt u juist voorkómen dat een kind erft, dan kunt u dat ook in een testament regelen. Het kind kan dan nog wel zijn legitieme portie opeisen. Dat is de helft van zijn normale erfdeel volgens de wet. U kunt bepalen dat het kind dit pas krijgt na overlijden van de langstlevende.
• Schoonkind uitsluiten
  Hoewel schoonfamilie nooit rechtstreeks erft, kan een schoonzoon of -dochter via een eigen kind toch meeprofiteren. Als uw kind getrouwd is in gemeenschap van goederen, is door het huwelijk immers de helft van alles wat uw kind bezit voor diens partner. Wilt u voorkomen dat uw nalatenschap deels in handen komt van een schoonzoon of -dochter, dan kunt u in uw testament bepalen dat uw nalatenschap niet komt te vallen in de huwelijksgoederengemeenschap van uw kind. De erfenis is daarmee exclusief voor uw eigen kind.
• Vrienden en goede doelen
  Wilt u personen die geen erfgenaam zijn of goede doelen geld of goederen toebedelen? Ken ze dan in uw testament een legaat toe, zoals dat heet. De wettelijke erfgenamen zijn dan verplicht dit legaat af te staan aan de persoon of instelling van uw voorkeur.

Wat gebeurt er bij een tweede huwelijk?

Wanneer een weduwe of weduwnaar hertrouwt, lopen de kinderen het risico hun erfenis mis te lopen. Dat kan gebeuren wanneer hun langstlevende ouder eerder overlijdt dan zijn of haar nieuwe huwelijkspartner. In dat geval is die laatste immers degene die ongestoord moet kunnen voortleven, volgens de wet.

Toch houdt de wet ook rekening met de kinderen. Ten eerste moet altijd het erfdeel van de ouder die het eerst is overleden worden uitgekeerd zodra de tweede ouder overlijdt. Dit gaat alleen om geld, niet om spullen. Hiervoor kunnen kinderen zogenoemde wilsrechten uitoefenen. Bij hertrouwen van hun langstlevende ouder of bij zijn of haar overlijden kunnen ze bepaalde goederen of zelfs een deel van het huis op hun naam laten zetten tot ten hoogste het bedrag van hun vordering. De nieuwe langstlevende ouder en diens huwelijkspartner houden het vruchtgebruik, totdat beiden zijn overleden.

Bij hertrouwen is het te overwegen wilsrechten van de kinderen bij testament uit te sluiten of te beperken, om de nieuwe echtgeno(o)t(e) niet te belasten met getouwtrek om spullen. Bedenk ook dat ieder kind individueel mag bepalen of het van zijn wilsrechten gebruikmaakt. Het toepassen van wilsrechten werkt zo ongelijkheid tussen de kinderen in de hand. Een alternatief is dat u hen zelf bepaalde goederen toebedeelt.